پایان نامه حقوق بشر دوستانه در اسلام و اسناد بین المللی

چکیده

حقوق بشردوستانه یکى از مباحث مهم حقوق بین الملل است که به حمایت از قربانیان جنگ و کاهش خشونت پرداخته و بدون توجه به علت جنگ و قانونی یا غیرقانونی بودن و صرف نظر از اینکه قربانیان متعلق به کدام یک از دو طرف درگیری هستند، از آنها حمایت می کند. مقررات حقوق بشردوستانه، از خشونت بی اندازه در جنگها جلوگیری کرده و حق دولتها را در انتخاب سلاح ها و روشهای جنگی محدود می نماید، به همین دلیل آن را حقوق در جنگ یا حقوق جنگ هم می نامند.

حقوق بشر دوستانه مورد تأکید ادیان آسمانى بخصوص دین مبین اسلام می باشد. اسلام در زمان بروز جنگ قانون گسترده ای را بر پایه عدل، رحمت و رعایت حقوق انسانی تدوین نموده است و از غیر نظامیان و افراد خاص همچون، زنان، کودکان و سالخوردگان حمایت می نماید و کشتار آنان را نهى می فرماید. برای بیماران، مجروحان، نابینایان و افراد افلیج نیز مصونیت قائل شده و درباره حقوق اسیران، توصیه هاى فراوانی را ایراد نموده است.

در عرصه بین الملل هم طی سالیان متمادی معاهدات و اسناد بسیاری در خصوص افراد در گیر جنگ و غیر نظامیان و سایر افرادی که به نوعی با مخاصمات مسلحانه در ارتباط هستند در نظر گرفته شده است. جامعه جهانی با تصویب کنوانسیون های بین المللی مانند کنوانسیون، ژنو و لاهه و سایر کنوانسیون ها سعی در ایجاد یک اصول اساسی بشر دوستانه در زمان رخداد های جنگی دارد . این کنوانسیون ها، قوانینی هستند که رعایت آنها، اگر چه از وقوع جنگ جلوگیری نمی کند، اما درد ها و آسیب های انسانی را تا حدودی از طرفین مخاصمه می کاهد. مقایسه بین حقوق بشر دوستانه در اسلام و مقررات امروزی، نشان می دهد که حقوق اسلامی در این زمینه هم به لحاظ تاریخی و هم به جهت داشتن احکام بشر دوستانه بسیار غنی تر از حقوق بشر دوستانه کنونی است .

واژگان کلیدی: حقوق بشردوستانه، اسلام، حقوق بین الملل، مخاصمات مسلحانه، غیرنظامیان، اسناد بین المللی.

این پایان نامه از دو بخش اصلی تشکیل شده است، بخش اول کلیات می باشد و در دو فصل که فصل اول مربوط به واژه شناسی و بررسی مصادیق حقوق بشر دوستانهو فصل دوم به شناسایی انواع و منابع مخاصمات مسلحانه پرداخته است. بخش دوم تحقیق که به بررسی حقوق بشر دوستانه در اسلام و عرصه بین الملل می پردازد از دو فصل تشکیل شده کهفصل اول آن اختصاص به حقوق بشر دوستانه در اسلام و فصل دوم مربوط به حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل است. در انتها پس از نتیجه گیری تعدادی از کنوانسیون های مهم ضمیمه این تحقیق می باشد.

پرسش اصلی تحقیق:

1- حقوق بشر دوستانه در اسلام با حقوق بشر دوستانه ای که در اسناد بین المللی وجود دارد تا چه حدی با یکدیگر مطابقت دارند؟

پرسش های فرعی تحقیق:

2- نگاه اسلام به حقوق بشر دوستانه چگونه است و از چه جایگاهی برخوردار می باشد ؟

3- در زمان درگیری های مسلحانه، چه حمایتی برای افراد در نظر گرفته شده است؟

4- با توجه به کنوانسیون های بین المللی چه اقداماتی با ناقضین حقوق بشردوستانه پیش بینی شده است؟

تعریف حقوق بشر دوستانه

حقوق بشر دوستانه ناظر بر قوانین و مقررات در جهت حفظ حقوق و ارزشهای انسانی در زمان جنگ می باشد که هدف اصلی آن کاهش آلام و دردهای افراد بیگناه و غیر نظامی و همچنین نظامیان و سربازان در درگیریها و مخاصمات مسلحانه، مانند حفظ حقوق مجروحان جنگی، حفظ حقوق اسرا و.... می باشد.

به طور کلی حقوق بشردوستانه، مجموعه ای از قواعد بین المللی قراردادی یا عرفی است که مشخصاً ناظر به مشکلات بشردوستانه ای است که از مخاصمات مسلحانه بین المللی یا غیربین المللی ناشی شده اند . این قواعد به دلایل بشردوستانه حق طرفین مخاصمه را در انتخاب و استفاده از ابزارها و شیوه های جنگی محدود می کند و اشخاص و اشیایی را که از درگیری ها متأثر شده یا خواهند شد، مورد حمایت قرار می دهد . حقوق بشردوستانه حقوق مخاصمات مسلحانه نیز نامیده می شود.

اسناد بین المللی حقوق بشر دوستانه

اسناد بین المللی بسیاری در خصوص حقوق بشر دوستانه تاکنون وضع گردیده است که تقریباً همگی از یک رویه خاص پیروی می نمایند اما برخی از مهم ترین معاهدات حقوق بشردوستانه بین المللی که موجود است، عبارتند از:

1-اعلامیه سن پترزبورگ 1868

2-کنوانسیون لاهه در مورد رعایت قوانین و عرفهای جنگ زمینی و تطبیق اصول کنوانسیون ژنو مصوب 1864بر جنگهای دریایی 1899

3-کنوانسیون1907 لاهه برای بازبینی کنوانسیون 1899 لاهه

4-پروتکل 1925 ژنو در مورد منع کاربرد گازهای خفه کننده، سمی یا دیگر گازهای مشابه و روشهای باکتریولوژیک در جنگ

5-کنوانسیون ژنو در مورد رفتار با اسرای جنگی 1929

6-کنوانسیونهای چهارگانه ژنو، 1949

7-کنوانسیون 1954 لاهه برای حمایت از اموال فرهنگی در زمان مخاصمات مسلحانه

8-پروتکل اول و دوم الحاقی 1977 به کنوانسیونهای ژنو 1949 برای حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه ین المللی و غیر بین المللی

9-کنوانسیون منع یا محدودیت استفاده از سلاحهای خاص معاهده ای 1980

10-کنوانسیون منع تکمیل، تولید، ذخیره سازی و کاربرد سلاحهای شیمیایی و نابود سازی آنها 1993

11-کنوانسیون منع ذخیره سازی، تولید و تجارت مینهای ضد نفر و منع استفاده و نابود سازی آنها 1997

12-اساسنامه دیوان بین المللی کیفری

13-پروتکل الحاقی به کنوانسیون حقوق کودک در مورد کودکان سرباز 2000

حقوق بشر دوستانه در اسلام و عرصه بین الملل

فصل اول- حقوق بشر دوستانه در اسلام

دین مبین اسلام بعنوان یکی از ادیان آسمانی در زمینه حقوق بشر دوستانه سرآمد قواعد و اصول اولیه در حق انسانها در زمان بروز مخاصمات است و کتاب مقدس قرآن کریم با لقد کرمنا بنی آدم روی این قضیه صحه گذارده است لذا در این فصل طی دو مبحث اصول اولیه حقوق بشر دوستانه و قواعد آن را بررسی می نماییم تا بر ما روشن گردد که اساساً دین اسلام چه روش هایی را در این خصوص ملاک عمل دارد.

مبحث اول - اصول اولیه حقوق بشر دوستانه در اسلام

دسته ای از موارد رعایت اصول انسانی وجود دارد که گریز از آن در حق انسانها تخلف محسوب شده و نمی توان به سادگی از آن چشمپوشی کرد این موارد اصول اولیه حقوق بشر دوستانه است که دین مبین اسلام همواره علاوه بر آنکه خود آنها را رعایت می نماید به سایرین هم توصیه می نماید که در این مبحث طی چند گفتار ابعاد آنرا بررسی می نماییم.

گفتار اول- رعایت حقوق بشر دوستانه در مخاصمات

قبل از آنکه وارد مقوله حقوق بشر دوستانه در اسلام شویم و ویژگیهای آن را بررسی نماییم باید اذعان داشت که،نظام حقوقی اسلام دو ستون اصلی دارد که مشابه دیگر نظامهای حقوقی معاصر نیستند، اول اینکه نظام حقوقی اسلامی ماهیتا نظامی این جهانی یا دنیوی نیست، بلکه دارای منشاء الهی و مقدس است و عبارت است از اعمال ایمان اسلامی به نحوی مشخص در مورد روابط انسانی. اسلام نه تنها یکی از ادیان، بلکه مجموعه قواعدی حاکم بر رفتار مؤمنین و شکل دهنده روابط آنان در جامعه است. در اسلام، ایمان دینی و نظم حقوقی، کل تجزیه ناپذیری درست می کنند که در آن، ایمان منشاء و مصدر و نظم حقوقی مکمل آن است.

دوم اینکه نظام حقوقی اسلامی برخلاف اغلب نظامهای حقوقی معاصر که شامل حقوق خصوصی و عمومی می باشند، به شاخه های جداگانه تقسیم نمی گردد. قواعد آن از قرآن گرفته شده و مقوم کلیتی خطاب به هر شخصی در هر زمان و مکان می باشد: قواعدی است دارای منشاء الهی برای افراد از حیث فرد بودن و نیز برای اجتماعات و جوامع به هر شکل و نوع و دارای هر ساختاری که باشند.خداوند از طریق پیامبر خود، انسان را به طور کلی و بدون تمایز مخاطب قرار می دهد و قواعدی را جهت اداره و تنظیم رفتار وی در جامعه و هدایت او در زمینه اعتقادات و ایمان مقرر می دارد.